Idealen en illusies

Wij, van de tweede feministische golf, wij wilden een flinke stap voorwaarts maken in de ontwikkeling van de maatschappij. Een maatschappij waarin vrouwen en mannen gelijkwaardig zouden zijn. En dat probeerden we vooral ook voor te leven. In de omgang met onze collega’s en in de opvoeding van onze kinderen. Grote idealen, die deels bereikt zijn maar deels ook illusies zijn gebleken.

Mijn beroep, organisatie-adviseur, was eind jaren ‘70 een mannenberoep. Ik had er onderzoek naar gedaan, als afronding van mijn studie: 99% mannen, 1 % vrouwen. Daarmee waren wij vrouwen tokens, eenlingen en uitzondering in onze werkomgeving, met alle voor- en nadelen van dien, die ik twee vorige blogs heb beschreven. [i]

Thuis probeerde ik twee kleine jongens  met minder vooroordelen over mannen en vrouwen groot te brengen. Bij het voorlezen van verhaaltjes van Jip en Janneke, zette ik een kruisje bij alle hoofdstukken waar ik Jip en Janneke verwisselde, want Janneke was altijd bang en bezorgd en Jip altijd moedig en roekeloos. En uiteraard leefden wij voor dat Pappa en Mamma allebei werkten en allebei om en om thuis waren. Naar rato van ons inkomen deelden we onze financiën.

Op de speelzaal waar de oudste naartoe ging, hield de leidster kringgesprekken met de peuters. Op een dag vroeg ze of de kinderen wisten waar de Pappa’s en Mamma’s waren. Ja, dat wisten de kinderen. Die waren naar hun werk. Soms wisten ze zelfs wat voor soort werk dat was. Waarom waren de Pappa’s naar hun werk? Alle kinderen wisten het: “Om geld te verdienen.” En waarom waren de Mamma’s naar hun werk? Grote aarzeling, geen antwoord. Tja, waarom? Eén kind opperde: “Misschien omdat ze het leuk vindt?”

De conclusie was helaas duidelijk: Pappa’s verdienen geld en Mamma’s zijn zich aan het ontplooien. Op voor mij raadselachtige wijze hadden we dat duidelijk gemaakt aan onze peuters. Ik moest er wel om lachen, maar vond het ook om te huilen.

Het bleek dus een illusie, dat je in één generatie een grote verandering kunt bewerkstelligen. Wel kun je streven naar een nieuwe ontwikkeling. Nadat ik dit had geaccepteerd, bleek het ook veel positiefs te brengen: ik was meer ontspannen en realistischer in de opvoeding van mijn kinderen.

Geldt ditzelfde niet ook voor integratie? In één generatie lukt het niet, maar je moet wel in elke generatie blijven streven om vorderingen te maken.

 

 [i]  “Jij bent een uitzondering” en “Gefeliciteerd, jij bent een uitzondering”

 

 

 

 

 

Advertisement

Gefeliciteerd, jij bent een uitzondering!

In mijn vorige blog beschreef ik wat er gebeurt met een iemand die een zichtbare uitzondering is in een groep.Het zag eruit als allemaal nadelen. Dat valt echter nog te bezien.In deze blog bespreek ik een aantal voordelen. Eén  voordeel voor iedereen die een uitzondering is, één voor jonge mensen en één voor vrouwen ongeacht hun leeftijd. 

1. Bij gelijke geschiktheid wordt de voorkeur gegeven aan… In Nederland wordt over het algemeen gestreefd naar een percentage van mannen/vrouwen/minderheden dat overeenkomt met ofwel de beroepsgroep ofwel de maatschappij in het algemeen. Een team met een diverse samenstelling  is vindingrijker en effectiever dan een eenzijdig samengesteld team. Dat geldt voor diversiteit in man/vrouw, in afkomst, in leeftijd etc.

Wil je je baan niet te danken hebben aan een voorkeursbehandeling? Vraag je dan af of je je baan ook niet wilt hebben omdat je opvalt met je brief, iemand kent bij het bedrijf, dichtbij woont of via via een kans krijgt. Juist in de veelheid van sollicitanten is elk voordeel meegenomen. Natuurlijk wel op voorwaarde van het eerste deel van de zin: bij gelijke geschiktheid…

2. Jonge vrouwen en mannen hebben een extra voordeel: seksualiteit. Hoewel menigeen vindt dat seksualiteit geen rol mag spelen daar waar het gaat om professionaliteit, is dat natuurlijk wel het geval.En als je de enige man of vrouw bent, heb je in een omgeving met veel resp. heterosexuele vrouwen of mannen een voordeel. Daarmee bedoel ik niet dat je via het bed toegang tot werk moet zien te krijgen, maar gewoon in de dagelijkse impliciete communicatie speelt seksualiteit een rol.Toen ik afscheid nam van mijn eerste baan, heb ik exit-gesprekken gevoerd met enkele opdrachtgevers en cliënten om ervan de leren; allen mannen. Ik vroeg aan een cliënt waarom ze mij gekozen hadden voor deze opdracht (en niet een van de andere 15 interne adviseurs, mannen). Dit was het antwoord: “Ik kan het nu wel zeggen, want je hebt het goed gedaan. We hadden tegen elkaar gezegd: als ze niets kan, is ze altijd nog leuk om naar te kijken.”Positief geformuleerd: ik heb een kans gekregen die een mannelijke collega niet heeft gekregen. Een voorbeeld voor mannen: in een team van een basisschool bestaande uit voornamelijk vrouwen, krijgt de enkele man in het team meer spreektijd en aandacht dan wie dan ook. Hij heeft daardoor meer invloed dan de andere teamleden.

3. Een vrouw krijgt meer voor elkaar bij een man dan de ene man bij de andere. ”Gebruik je vrouwelijke charme” lijkt een gevaarlijk advies. Er zijn vooroordelen over vrouwelijke charme die juist tegen je werken: het spreekwoordelijke domme blondje is daar een voorbeeld van. Met vrouwelijke charme bedoel ik de mogelijkheid om als vrouw met argumenten invloed uit te oefenen. Als mannen het met elkaar oneens zijn, steekt competitie vrijwel altijd in meer of mindere mate de kop op. Als het sterk is, wordt het hanengedrag  genoemd. Het gaat dan om het winnen en niet meer (alleen) om de argumenten. Als vrouw roep je niet zo gauw competitie op, d.w.z. als je je niet aanpast aan de mannelijk toon, maar de vrouwelijke toon gebruikt. Dan kunnen mannen jouw mening  accepteren en overnemen zonder het gevoel de verliezer te zijn. Dit voordeel blijft met de jaren, het wordt zelfs steeds duidelijker.

Iedereen maakt gebruik van zijn of haar sterke kanten. Sterke kanten zijn niet alleen (karakter-)eigenschappen, maar ook kwaliteiten die in een team schaars maar hard nodig zijn. Het is dus volstrekt acceptabel dat jij gebruik maakt van je uitzonderingspositie.

Jij bent een uitzondering

Wat te doen als je je niet kunt aanpassen, omdat je zichtbaar anders bent dan de groep/afdeling waar je bij wilt horen? Je komt als allochtoon in een geheel  autochtoon Nederlands team of – wat mij overkwam– als vrouw in een mannenberoep of als man in een vrouwenberoep? Laten we eerst eens kijken wat er gebeurt als je zichtbaar de enige bent van jouw “soort”. Als je begrijpt hoe het werkt, kun je er beter mee omgaan. 

Je valt op.In de literatuur over vrouwenemancipatie is de term “token” daarvoor ontwikkeld. Het betekent dat jij het symbool wordt van de groep waartoe je zichtbaar hoort.Terwijl  jou tevoren misschien helemaal niet was opgevallen dat je speciaal en apart was, ben je dat nu wel. 

De andere teamleden voelen zich plotseling ongemakkelijk. Ze hebben hun eigen subcultuur en ze zijn bang dat jij het daar niet mee eens zult zijn. Een groep vrouwen praat bij de koffie vaak over leuke kledingwinkels of over hun kinderen. Met één man in hun midden, hebben ze het idee dat ze daarover niet meer kunnen praten en dat brengt hen in verlegenheid.

Je krijgt geen toegang tot de wandelgangen.Dit ligt in het verlengde van het vorige punt: als jij je bij een groepje voegt, dat informeel staat te kletsen, verstomt het gesprek. Je krijgt ineens alle aandacht, maar je hoort daardoor niet wat er onder elkaar gezegd wordt. Terwijl je juist gewoon “one of the guys” wilt zijn.

Je wordt gezien als prototype van de groep waartoe je behoort.Ben je de enige jongere in een team van mensen boven de 50, dan wordt er gevraagd: “Hoe denken jongeren hierover?” Uiteraard weet je dat niet, er zijn zoveel meningen onder  jongeren. Ook denkt men dat  alle beelden die over jouw soort bestaan, op jou van toepassing zijn. Men neemt bijvoorbeeld zonder ernaar te informeren aan, dat jij, de enige Turk in het team,  moslim bent.

Je moet beter presteren dan anderen. Dit geldt vooral als jouw prestaties te maken hebben met negatieve vooroordelen over jouw soort. Je hebt het gevoel dat je niet mag falen, want dan faalt jouw hele soort. Zo leeft het idee, dat vrouwen (te) makkelijk verzuimen als er een kind ziek is. Dus zodra jij dat één keer doet, is het: “Zie je wel, vrouwen…”Daardoor zorg jij wel dat je nooit verzuimt wegens ziekte van een kind.

Ze zijn trots op je. Ze zijn niet trots op jou persoonlijk, maar op het feit dat er iemand van jouw soort in hun team is. Dit wordt wel de excuus-Truus of de alibi-Ali genoemd. Zie je wel, dat wij niet discrimineren? We hebben hier immers X in ons team? Bij ons geen glazen plafond, want er zit een vrouw in de Raad van Bestuur. Je wordt als zodanig naar voren geschoven: als een bewijs van goed gedrag van het team of zelfs van de organisatie.

Als je je voldoende aanpast, verklaren ze jou tot uitzondering. Die subgroep, dat soort waar jij toe behoort  geeft allerlei moeilijkheden, maar jij niet, jij bent OK. Toen ik werkte in een organisatie met alleen mannen, zei een cliënt tegen me: “Met u valt goed te werken, u denkt als een man.” Hij bedoelde dat als compliment, maar ik had er zeer gemengde gevoelens over.

Als jij zo’n uitzondering bent, wat te doen? Al deze verschijnselen kunnen je behoorlijk ergeren. Als je weet dat dit nu eenmaal zo werkt en dat jij net zo zou handelen als de aantallen omgekeerd waren, dan kun je er wellicht makkelijker mee omgaan. Want wat zeker niet goed werkt is je ergernis ongeremd uiten. Een grap erover maken is beter. En bovendien kun je sommige effecten in je voordeel laten werken. Daarover gaat mijn volgende blog.

Ben jij een token op je werk of in een sportclub of waar dan ook? Herken je wat hier staat?  Hoe ga je daarmee om?